انگاره زبانشناختی تولید و پردازش خبر: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

موضوع تولید خبر و فرایندهای مرتبط با آن بهعنوان پدیدهای پر ارزش در جهان اطلاعرسانی و محصول اصلی ارایه شده در رسانههای خبری از دیر باز مورد توجه پژوهشگران حوزههای مختلف به ویژه زبانشناسان و پژوهشگران رسانه و خبرنگاری بوده است. این پژوهشها در دو دهه اخیر و با شکلگیری و گسترش جریان تحلیل گفتمان انتقادی رشد شایان توجهی داشته است، بهگونهای که افرادی چون فاولر، فرکلاف، ون دیک، ون لیون و وداک به تحلیل اخبار و زبان خبر در چارچوب این رویکرد تحلیل متن پرداختهاند. در عرصه مطالعات رسانه نیز مفهوم "ارزشهای خبری" بهعنوان ملاکهای گزینش و انتشار خبر از ابتدای قرن بیستم در آمریکا مورد توجه قرار گرفت و پس از انتشار مقاله پیشرو و جریان ساز گالتانگ و روژ (1965) به دغدغه خاطر بسیاری از محققان عرصه رسانه و زبانشناسان مبدل گشت بهگونهای که در طول نیم قرن اخیر فهرستهای متعددی در زمینه ارزشهای خبری منتشر گردید که هر یک از منظر خاص خود به معرفی و توصیف عناصر تأثیرگذار در تبدیل رخداد به خبر پرداختهاند. با توجه به این پیشینه غنی و دستاوردهای زبانشناسی در زمینه زبان خبر از یک سو و اثبات ناکارآمدی فهرستهای ارایه شده در زمینه ارزشهای خبری از دیگر سو ارایه انگارهای جامع از فرایند تولید خبر که بتواند ضمن بهره بردن از مزایای پژوهشهای پیشین و همسو کردن این پژوهشها با یکدیگر، برطرف کننده کاستیهای موجود در زمینه گزینش و تولید خبر باشد ضروری مینماید. هدف اصلی رساله، معرفی این انگاره و بخشهای مختلف تشکیلدهنده آن است. دادههای پژوهش حاضر شامل مشاهدات میدانی و مصاحبههای هدفمندی است که به شیوه قومنگارانه با خبرنگاران و فعالان مطبوعاتی انجام گرفته و همچنین به منظور بررسی نقش عوامل فرا زبانی به ویژه ایدئولوژی در تولید خبر، دادههای مطبوعاتیای که به صورت تصادفی از میان اخبار و مقالات رسانههای بینالمللی در زمینه پرونده هسته ایران انتخاب گردیدند نیز در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی مطالعه شد. رساله حاضر در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی و با استفاده از دادههای مطبوعاتی و مشاهدات و مصاحبههای میدانی، انگارهای زبان شناختی از فرایند تولید خبر ارایه میکند که ماهیتی چند سطحی و کل نگرانه داشته و ابعاد و سطوح مختلف زبانی و فرازبانی دخیل در تولید خبر را شامل میشود. این انگاره شامل چهار سطح است که با یکدیگر رابطه زمانمند و دیالکتیک داشته و توسط بخشی به نام فراسطح که شامل عناصر فرازبانی از جمله ایدئولوژی، روابط قدرت و رقابت است کنترل میگردند. رساله حاضر اصول گرایس را بهعنوان ارزشها یا ملاکهای زبانی تولید خبر در سطح نگارش، مطرح و برای این فرضیه شواهد مختلف مطبوعاتی و قوم نگاری ارایه میکند.